Chiếu đèn vàng da trẻ sơ sinh, hay còn gọi là quang trị liệu, là phương pháp điều trị hiệu quả, phổ biến và an toàn nhất hiện nay.
Tuy nhiên, không phải bé nào bị vàng da cũng cần chiếu đèn. Bài viết này sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ: khi nào cần chiếu đèn, nguyên lý hoạt động ra sao, hiệu quả đến đâu và cần lưu ý những gì trong quá trình điều trị.
Tổng quan về vàng da và phương pháp chiếu đèn vàng da trẻ sơ sinh
Vàng da sơ sinh là hiện tượng da và lòng trắng mắt của trẻ chuyển sang màu vàng do sự tích tụ bilirubin gián tiếp – một sắc tố được tạo ra trong quá trình phân hủy hồng cầu.
Sau sinh, gan của trẻ chưa hoàn thiện để xử lý lượng bilirubin tăng cao, dẫn đến hiện tượng tích tụ và vàng da.
Có hai loại vàng da chính:
- Vàng da sinh lý xuất hiện sau 24 giờ đầu, kéo dài dưới 10 ngày, mức độ nhẹ, thường tự hết mà không cần điều trị.
- Vàng da bệnh lý xuất hiện sớm (trong 24 giờ đầu) hoặc kéo dài trên 10 ngày, mức độ nặng, kèm theo các triệu chứng như bỏ bú, li bì, co giật…
Vàng da ở trẻ sơ sinh là một hiện tượng phổ biến, có thể gặp ở khoảng 60% trẻ đủ tháng và lên đến 80% ở trẻ sinh non.
Dù phần lớn các trường hợp là vàng da sinh lý, nhưng nếu không được theo dõi sát và can thiệp đúng lúc, vàng da có thể chuyển sang bệnh lý và gây ra các biến chứng nghiêm trọng như nhiễm độc thần kinh hoặc bại não.
Phương pháp chiếu đèn vàng da trẻ sơ sinh được xem là lựa chọn điều trị đầu tay. Bằng cách sử dụng ánh sáng với bước sóng phù hợp, bilirubin sẽ bị phân hủy thành dạng dễ đào thải hơn, giúp giảm nhanh nồng độ bilirubin trong máu.
Đọc thêm: Chi Phí Chiếu Đèn Vàng Da Cho Trẻ Sơ Sinh Hết Bao Nhiêu Tiền?
Nguyên lý và cơ chế chiếu đèn vàng da trẻ sơ sinh
Chiếu đèn là phương pháp sử dụng ánh sáng có bước sóng từ 400 – 480 nm (thường là ánh sáng xanh hoặc trắng) để tác động lên da trẻ.
Ánh sáng này xuyên qua lớp da và biến đổi bilirubin gián tiếp thành các sản phẩm tan trong nước như lumirubin, có thể đào thải qua nước tiểu và phân mà không cần chuyển hóa qua gan.
Khi thực hiện phương pháp chiếu đèn vàng da cho trẻ, cha mẹ nên lưu ý những yếu tố sau đây:
- Loại đèn: Đèn LED (hiệu quả cao, tỏa nhiệt thấp, tuổi thọ lâu), huỳnh quang, halogen, hoặc chăn sợi quang.
- Diện tích tiếp xúc ánh sáng: Càng lớn, hiệu quả càng cao. Do đó, trẻ thường được cởi trần, chỉ mặc tã và che mắt để ánh sáng tiếp xúc tối đa.
- Khoảng cách đèn đến trẻ: Khoảng 30 – 50 cm tùy loại đèn và thiết kế.
- Thời gian chiếu liên tục: Thay đổi tư thế bé 2 – 4 giờ/lần để ánh sáng phân bố đều.
Chiếu đèn vàng dạ không gây hại nếu thực hiện đúng kỹ thuật. Đây là phương pháp an toàn, không xâm lấn, ít tác dụng phụ và có thể áp dụng cho hầu hết trẻ sơ sinh bị vàng da mức độ trung bình – nặng.
Quy trình chiếu đèn vàng da sơ sinh chuẩn y khoa
Đánh giá và chỉ định
Trẻ cần được thăm khám bác sĩ, xét nghiệm bilirubin toàn phần để xác định mức độ vàng da.
Bác sĩ sẽ chỉ định chiếu đèn vàng da dựa vào biểu đồ bilirubin theo giờ tuổi, cân nặng, có hay không yếu tố nguy cơ như sinh non, tan huyết, nhiễm trùng…
Chuẩn bị môi trường điều trị tại nhà
Nếu trẻ được chiếu đèn vàng da tại nhà, cha mẹ cần chuẩn bị phòng chiếu đèn cần kín gió, nhiệt độ ổn định từ 26 – 28°C.
Cha mẹ có thể dùng thêm lồng ấp kèm đèn chiếu nếu trẻ sinh non hoặc cần giữ ấm tốt hơn.
Cách đặt trẻ
Cha mẹ cho bé cởi trần, mặc tã kín để hạn chế tình trạng teo tinh hoàn và dùng miếng che mắt chuyên dụng để bảo vệ mắt khỏi tổn thương võng mạc.
Sau đó, cha mẹ hãy đặt trẻ ở vị trí trung tâm đèn chiếu, đảm bảo ánh sáng bao phủ toàn thân, đặc biệt là vùng lưng và bụng.
Lưu ý cần đặt trẻ cách đèn từ 30 – 50 cm, tùy loại đèn.
Theo dõi trong quá trình chiếu
Cứ mỗi 2 – 4 giờ, cha mẹ phải thay đổi tư thế cho bé, để ánh sáng chiếu đều toàn thân.
Cha mẹ cũng đừng quên theo dõi thân nhiệt, nhịp thở, tình trạng bú, phân, nước tiểu và các phản ứng bất thường như kích ứng da, đỏ mắt.
Ngoài ra, cha mẹ còn cần làm thêm xét nghiệm bilirubin lặp lại sau mỗi 12 – 24 giờ để đánh giá hiệu quả.
Đọc thêm: Cách Chiếu Đèn Vàng Da Tại Nhà Đúng Kỹ Thuật, An Toàn Cho Bé
Thời gian và hiệu quả điều trị bằng chiếu đèn
Thời gian chiếu đèn vàng da ở trẻ sơ sinh tùy thuộc vào mức độ tăng bilirubin và đáp ứng điều trị. Thông thường:
- Thời gian điều trị kéo dài từ 12 – 24 giờ, có thể nhiều hơn nếu bilirubin giảm chậm.
- Với trẻ có mức bilirubin rất cao hoặc tiến triển nhanh, bác sĩ có thể chỉ định chiếu đèn kép (2 đèn đồng thời chiếu hai mặt) để tăng hiệu quả.
Hiệu quả được đánh giá dựa trên:
- Giảm bilirubin máu ≥ 1–2 mg/dL trong 4 – 6 giờ đầu.
- Cải thiện các dấu hiệu lâm sàng như bé bú tốt hơn, không li bì, da bớt vàng.
Khi bilirubin về mức an toàn theo độ tuổi và tình trạng lâm sàng ổn định, bác sĩ sẽ chỉ định ngừng chiếu đèn và tiếp tục theo dõi trẻ 24 – 48 giờ sau đó để đảm bảo không tái tăng bilirubin.
Tác dụng phụ và lưu ý khi chiếu đèn vàng da
Chiếu đèn là phương pháp an toàn nhưng vẫn có thể xuất hiện một số tác dụng phụ, nhất là khi kỹ thuật không chuẩn hoặc theo dõi không sát sao.
Một số tác dụng phụ thường gặp có thể kể đến như:
- Mất nước, rối loạn điện giải do tăng bài tiết mồ hôi. Mẹ cần cho bé tăng cường bú để bù nước.
- Rối loạn thân nhiệt như bị hạ nhiệt hoặc sốt nhẹ. Cha mẹ cần thường xuyên kiểm tra nhiệt độ cho bé.
- Kích ứng da, nổi mẩn đỏ, bong da nhẹ.
- Tiêu chảy do chuyển hóa bilirubin qua đường ruột diễn ra nhanh hơn.
Để giảm thiểu những tác dụng phụ trong quá trình chiếu đèn vàng da cho bé, cha mẹ nên lưu ý những điểm sau:
- Luôn che mắt trẻ đúng cách bằng miếng bảo vệ chuyên dụng để tránh tổn thương võng mạc.
- Mặc tã kín cho trẻ để hạn chế tình trạng teo tinh hoàn, ảnh hưởng đến chức năng sinh sản về sau.
- Không chiếu đèn trong các trường hợp tăng bilirubin trực tiếp (do tắc mật, rối loạn gan mật…), vì phương pháp này không có tác dụng.
- Luôn theo dõi trẻ để đề phòng các dấu hiệu thần kinh bất thường như co giật, bỏ bú, lơ mơ…
Đọc thêm: Chiếu Đèn Vàng Da Có Hại Không? Tác Dụng Phụ & Cách Bảo Vệ Bé
Những trường hợp đặc biệt cần theo dõi sát khi chiếu đèn
Không phải trẻ sơ sinh nào cũng có thể chiếu đèn theo một quy trình nhất định. Một số trường hợp đặc biệt cần được theo dõi sát sao hơn hoặc phối hợp thêm biện pháp điều trị khác để đạt hiệu quả tốt nhất.
Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân
Trẻ sinh non, nhẹ cân thường có gan yếu hơn, khả năng thải bilirubin kém, nguy cơ nhiễm độc thần kinh cao hơn.
Do đó, cần được bắt đầu chiếu đèn sớm, thời gian chiếu kéo dài hơn và có thể kết hợp thêm lồng ấp để giữ ấm.
Trẻ có bất thường hồng cầu (tan máu, bất đồng nhóm máu)
Những trẻ có tình trạng này thường tăng bilirubin nhanh và mạnh trong thời gian ngắn.
Bác sĩ có thể chỉ định trẻ truyền albumin, tiêm immunoglobulin hoặc thay máu nếu chiếu đèn không hiệu quả.
Trẻ có tổn thương da, bướu máu dưới da, hoặc vết bầm lớn
Thông thường, các vị trí tổn thương dễ tạo bilirubin khi tiêu hủy tế bào, nên cha mẹ cũng cần để ý và chiếu đèn kỹ hơn ở những vùng này.
Trẻ vàng da kéo dài hoặc nghi ngờ mắc bệnh lý gan mật
Cha mẹ cũng cần biết cách phân biệt vàng da do tăng bilirubin trực tiếp và vàng da do tăng bilirubin gián tiếp, trong đó:
- Bilirubin gián tiếp là dạng chưa được gan chuyển hóa, thường gặp trong vàng da sinh lý hoặc tan máu, nên có thể sử dụng phương pháp chiếu đèn vì ánh sáng giúp chuyển hóa và đào thải bilirubin.
- Bilirubin trực tiếp là dạng đã được gan xử lý, nhưng không bài tiết được do bệnh lý gan mật như tắc mật, teo đường mật…và phương pháp chiếu đèn thường không có tác dụng trong trường hợp này.
Khi bác sĩ phát hiện trẻ tăng bilirubin trực tiếp (qua xét nghiệm), cha mẹ cần chuyển tuyến chuyên khoa gan mật để chẩn đoán nguyên nhân gốc và điều trị sớm nhằm tránh biến chứng.
Có thể nói, trong mọi trường hợp, việc đánh giá kỹ lưỡng bởi bác sĩ nhi/khoa sơ sinh là vô cùng quan trọng trước khi áp dụng hoặc duy trì điều trị chiếu đèn.
Chiếu đèn vàng da trẻ sơ sinh là phương pháp điều trị phổ biến, an toàn và có hiệu quả cao nếu được chỉ định đúng và thực hiện đúng kỹ thuật.
Tuy nhiên, không phải trẻ nào bị vàng da cũng cần chiếu đèn. Cha mẹ nên đưa bé đi khám và xét nghiệm để có phương án xử trí phù hợp.
Nếu cha mẹ muốn điều trị vàng da cho bé, hãy tham khảo dịch vụ chiếu đèn vàng da cho trẻ sơ sinh nhà của Bluecare – giải pháp tiện lợi, y khoa và được nhiều gia đình tin chọn.
Truy cập ngay: https://bluecare.vn hoặc gọi hotline 098.576.81.81 để được tư vấn miễn phí!
