Chăm sóc mẹ và bé sau sinh là mối quan tâm hàng đầu của mọi gia đình khi chào đón thành viên mới, bởi đây là giai đoạn đặc biệt và đầy thách thức. Bài viết này sẽ là cẩm nang đáng tin cậy, hướng dẫn chăm sóc cho cả mẹ và bé sau sinh chuẩn khoa học, an toàn và đúng cách.
Chăm sóc mẹ sau sinh tại nhà
Theo dõi sức khỏe hậu sản tại nhà
Quy trình chăm sóc mẹ sau sinh tại nhà bắt đầu từ việc theo dõi các dấu hiệu sinh tồn cơ bản để đánh giá sức khỏe tổng thể như:
- Huyết áp dao động từ 110-140/70-90 mmHg
- Mạch từ 60-100 lần/phút
- Nhiệt độ cơ thể bình thường từ 36-37.5°C
Bên cạnh các chỉ số sinh tồn, việc theo dõi sản dịch (lochia) cũng không kém phần quan trọng. Đây là hiện tượng tự nhiên sau sinh, thường kéo dài 4-6 tuần với sự thay đổi rõ rệt theo thời gian. Trong 3 ngày đầu, sản dịch có màu đỏ tươi do còn nhiều máu, sau đó dần chuyển sang màu nâu hồng và cuối cùng là màu vàng nhạt khi quá trình phục hồi tử cung diễn ra bình thường.
Tuy nhiên, nếu xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo sau đây thì cần phải gọi bác sĩ ngay lập tức:
- Sốt trên 38.5°C 2 ngày trở lên có thể là dấu hiệu nhiễm trùng nghiêm trọng
- Sản dịch có mùi hôi, màu xanh hoặc chảy ra nhiều bất thường cảnh báo tình trạng nhiễm khuẩn tử cung
- Đau bụng dưới dữ dội không giảm dù đã sử dụng thuốc giảm đau báo hiệu tử cung co thắt bất thường
- Chảy máu âm đạo nhiều (thấm ướt hơn 1 băng vệ sinh trong 1 giờ) có thể là biểu hiện của xuất huyết sau sinh
- Đau đầu dữ dội, hoa mắt, chóng mặt có thể là các triệu chứng của tăng huyết áp sau sinh
Vệ sinh cá nhân và chăm sóc vết thương
Với mẹ sinh thường, vệ sinh tầng sinh môn là ưu tiên hàng đầu để phòng ngừa nhiễm khuẩn.
Mỗi lần đi vệ sinh, mẹ cần rửa sạch bằng nước ấm theo hướng từ trước ra sau, tuyệt đối không rửa ngược chiều để tránh đưa vi khuẩn từ hậu môn lên âm đạo. Sau khi rửa, mẹ thấm khô nhẹ nhàng bằng khăn mềm sạch và thay băng vệ sinh thường xuyên (tối thiểu 4-6 lần/ngày).
Trái với kiêng cữ theo dân gian, mẹ sinh thường có thể tắm sau 24-48 giờ sau sinh bằng nước ấm (37-38°C), trong vòng 10-15 phút. Mẹ có thể sử dụng sữa tắm dịu nhẹ, tránh gây kích ứng.
Với mẹ sinh mổ, vết mổ là mối quan tâm hàng đầu.
Trong 48 giờ đầu, vết mổ phải được giữ hoàn toàn khô ráo, tuyệt đối tránh để nước dính vào. Từ ngày thứ 3-5, mẹ có thể tắm rửa nhẹ nhàng nhưng cần thấm khô vết mổ ngay sau khi tắm.
Mẹ cũng đừng quên quan sát vết mổ hàng ngày. Nếu vết mổ có các dấu hiệu sau, mẹ cần đi khám ngay:
- Sưng đỏ
- Chảy mủ
- Đau tăng dần
- Vết mổ bị tách
Ngoài ra, mẹ sinh mổ cần hạn chế các động tác gập bụng, không nâng vật nặng quá 5kg trong 6 tuần đầu để tránh làm căng vết mổ.
Dinh dưỡng hợp lý
Sau sinh, cơ thể mẹ cần phục hồi và tạo sữa cho bé, do đó chế độ dinh dưỡng đóng một vai trò rất quan trọng. Mẹ cần bổ sung các nhóm chất như:
- Sắt có trong thịt đỏ, gan, rau chân vịt giúp bù đắp lượng máu mất đi
- Canxi từ sữa, phô mai, các loại cá nhỏ giúp xương chắc khỏe
- Đạm từ thịt, cá, trứng, đậu hỗ trợ quá trình hồi phục và lợi sữa sau sinh
Mẹ cũng đừng quên hạn chế những nhóm thực phẩm sau kẻo ảnh hưởng đến sức khỏe của mẹ và chất lượng sữa cho con:
- Đồ uống có cồn, chứa caffeine
- Thức ăn cay quá mức
- Đồ lạnh, đồ sống
- Thực phẩm không rõ nguồn gốc
Mẹ cho con bú cần uống 2.5-3 lít nước/ngày. Mẹ có thể uống nước lọc, nước ép trái cây, canh hoặc súp. Dấu hiệu cho thấy mẹ đã uống đủ nước là nước tiểu có màu vàng nhạt và lượng sữa cho con bú ổn định.
Đọc thêm: Dinh Dưỡng & Thực Đơn Lợi Sữa Cho Mẹ Sau Sinh
Vận động và nghỉ ngơi
Mẹ sinh thường có thể đi lại nhẹ nhàng sau 6-12 giờ sinh, mẹ sinh mổ nên đợi 12-24 giờ. Vận động sớm giúp tuần hoàn máu tốt hơn, giảm nguy cơ huyết khối và táo bón cho mẹ.
Mẹ sau sinh còn có thể thực hiện bài tập Kegel giúp củng cố cơ sàn chậu, cải thiện tình trạng són tiểu. Mẹ tập bằng cách thắt cơ vùng kín như khi nhịn tiểu, giữ 5 giây rồi thả lỏng. Mẹ lặp lại 10-15 lần, thực hiện 3-4 lần/ngày.
Đọc thêm: Bài Tập Phục Hồi Sau Sinh
Giấc ngủ cũng rất quan trọng đối với mẹ sau sinh. Cơ thể mẹ cần tối thiểu 7-8 giờ ngủ/ngày.
Chăm sóc sức khỏe tâm lý
80% các mẹ sau sinh sẽ trải qua tình trạng “baby blues” trong 2 tuần đầu, khiến mẹ luôn trong tình trạng buồn bã, lo lắng và dễ khóc. Đây là hiện tượng bình thường do thay đổi hormone.
Tuy nhiên, nếu tình trạng này kéo dài hơn 2 tuần, đó có thể là dấu hiệu trầm cảm sau sinh. Mẹ cần lưu ý thêm một số dấu hiệu khác của trầm cảm như:
- Buồn chán kéo dài, mất hứng thú với mọi thứ
- Lo lắng thái quá về sức khỏe của bé
- Cảm giác tội lỗi, vô dụng
- Mất ngủ nghiêm trọng hoặc ngủ quá nhiều
- Khó tập trung, đưa ra quyết định
Những lúc như vậy, gia đình cần tạo môi trường yêu thương, chia sẻ công việc chăm sóc bé với mẹ:
- Lắng nghe mà không phán xét, khuyến khích mẹ chia sẻ cảm xúc
- Tránh những lời như “con khác nhà người ta”, “mẹ phải mạnh mẽ lên”
- Hãy nói “Con/em đã làm rất tốt”, “Bố/mẹ/anh luôn ở đây hỗ trợ con/em”
Đọc thêm: Chăm Sóc Tâm Lý & Phòng Ngừa Trầm Cảm Sau Sinh
Chăm sóc trẻ sơ sinh tại nhà
Bú mẹ hoàn toàn và đúng cách
Trong giờ đầu tiên sau sinh, mẹ nên thực hiện phương pháp tiếp xúc da kề da với bé giúp kích thích sản xuất sữa non – “vàng lỏng” chứa đầy kháng thể bảo vệ bé. Sữa non tuy ít nhưng đủ cho nhu cầu của bé trong những ngày đầu.
Với mẹ mới sinh, tư thế bú nôi theo kiểu truyền thống là phù hợp nhất. Mẹ đặt đầu bé nằm trong lòng bàn tay mẹ, thân bé áp sát người mẹ, miệng bé ngậm cả quầng vú chứ không chỉ đầu vú. Dấu hiệu bé ngậm đúng là:
- Môi dưới bé lật ra ngoài
- Má đầy và chuyển động nhịp nhàng
- Mẹ nghe thấy tiếng bé nuốt
- Bé có vẻ thỏa mãn sau khi bú
Đọc thêm: Cách Kiểm Tra Bé Bú Đúng Khớp Ngậm Hay Chưa? (Cho cả bú mẹ và bú bình)
Nếu mẹ bị tắc tia sữa (vú căng cứng, đau, có thể sốt nhẹ), mẹ nên:
- Cho bé bú thường xuyên (2-3 tiếng/lần)
- Massage vú nhẹ nhàng theo chiều kim đồng hồ
- Chườm ấm trước và chườm lạnh sau khi bú để giảm sưng
Đọc thêm: Cách Chữa & Dịch Vụ Thông Tắc Tia Sữa Hiệu Quả
Chăm sóc và vệ sinh rốn, da, mắt, mũi của bé
Theo khuyến cáo của WHO, nếu rốn bé bình thường, mẹ không cần bôi gì lên rốn, mà chỉ cần giữ cho rốn khô ráo và sạch sẽ. Sau khi tắm xong, mẹ dùng tăm bông hoặc gạc sạch để lau nhẹ nhàng xung quanh gốc rốn và để rốn rụng tự nhiên sau 7-14 ngày.
Còn nếu vùng rốn có dấu hiệu đỏ, sưng, chảy mủ hoặc mùi hôi thì mẹ cần đưa bé đến bệnh viện ngay.
Khi tắm cho bé, mẹ chỉ nên dùng nước ấm (37°C) và không sử dụng xà phòng, sữa tắm của người lớn. Bé mới sinh chỉ cần tắm 2-3 lần/tuần bằng sữa tắm loại dịu nhẹ, dành cho trẻ sơ sinh. Tắm cho bé xong, mẹ nhớ thấm khô nhẹ nhàng và có thể thoa một lượng nhỏ dầu dừa hoặc sữa dưỡng ẩm trẻ em.
Đối với mắt, mẹ dùng tăm bông thấm nước muối sinh lý, lau từ trong ra ngoài để loại bỏ ghèn cho bé. Mẹ lưu ý mỗi mắt dùng một tăm bông riêng. Còn với mũi bé, mẹ chỉ lau phần bên ngoài, không nên thò tăm vào sâu bên trong để lấy hết dịch nhờn trong mũi bé.
Đọc thêm: Chăm Sóc Rốn & Vệ Sinh Cơ Bản Cho Trẻ Sơ Sinh
Giữ ấm và theo dõi giấc ngủ, phản xạ của bé
Nhiệt độ phòng lý tưởng cho trẻ sơ sinh là 24-26°C. Mẹ cho bé mặc vừa đủ, không quá ấm cũng không quá lạnh. Cách đơn giản nhất để kiểm tra nhiệt độ cho bé là sờ vào gáy:
- Gáy ấm và khô nghĩa là bé ổn
- Gáy đổ mồ hôi là bé bị nóng
- Gáy lạnh nghĩa là bé cần mặc thêm đồ
Mặt khác, bé sơ sinh thường ngủ 16-20 giờ/ngày, thức 2-3 giờ/lần để bú. Mẹ nên cho bé nằm ngửa khi ngủ và không để gì trong cũi như gối, chăn dày, thú bông, để tránh hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh. Thay vào đó, mẹ chỉ nên dùng áo ngủ hoặc túi ngủ chuyên dụng cho bé.
Nếu trẻ có những hành động này, mẹ không cần quá lo lắng. Đây là phản xạ bình thường và sẽ biến mất khi trẻ được 3-6 tháng tuổi:
- Phản xạ giật mình (Moro): bé giật mình khi có tiếng động lớn
- Phản xạ bú: khi chạm vào má bé, bé sẽ quay đầu tìm nguồn sữa
- Phản xạ nắm: bé nắm chặt khi có vật chạm vào lòng bàn tay
Một số lưu ý quan trọng và cảnh báo sau sinh
Những điều cần tránh sau sinh
Tránh kiêng cữ sai cách: Nhiều quan niệm dân gian đã không còn phù hợp như:
- Không được tắm trong tháng đầu
- Không được ăn rau
- Không được ra ngoài trời
Trên thực tế, mẹ cần vệ sinh sạch sẽ, ăn uống đa dạng và vận động nhẹ nhàng để phục hồi nhanh hơn, khích thích sữa về đều hơn.
Không tự ý sử dụng thuốc: Nhiều loại thuốc có thể ảnh hưởng đến sữa mẹ và sức khỏe bé. Kể cả thuốc ho, thuốc cảm thông thường cũng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
Các dấu hiệu cần đi khám ngay
Đối với mẹ:
- Sốt trên 38.5°C kéo dài
- Chảy máu âm đạo nhiều, có cục máu to
- Sản dịch có mùi hôi thối
- Đau bụng dưới dữ dội, không giảm bằng thuốc
- Vú đỏ, sưng, nóng kèm sốt cao (có thể viêm vú)
- Đau chân, sưng chân một bên (nghi huyết khối)
Đối với bé:
- Vàng da lan rộng, vàng đến lòng bàn tay, lòng bàn chân
- Không chịu bú, li bì, khóc yếu
- Sốt trên 38°C hoặc thân nhiệt dưới 36°C
- Khó thở, thở nhanh, rút lõm lồng ngực
- Tiêu chảy, phân có máu, nhầy
- Rốn đỏ, sưng, chảy mủ, mùi hôi
Dịch vụ chăm sóc mẹ và bé sau sinh tại nhà
Khi nào nên chọn dịch vụ chăm sóc?
Không phải ai cũng may mắn có mẹ chồng, mẹ đẻ am hiểu hoặc có thời gian chăm sóc. Một số trường hợp đặc biệt cần đến dịch vụ chăm sóc chuyên nghiệp:
- Mẹ sinh mổ, cần thời gian phục hồi lâu hơn
- Mẹ có biến chứng sau sinh: tiểu đường thai kỳ, cao huyết áp
- Bé sinh non, nhẹ cân hoặc có vấn đề sức khỏe
- Mẹ đơn thân hoặc chồng phải đi công tác xa
- Gia đình không có kinh nghiệm chăm sóc
Ưu điểm khi sử dụng dịch vụ tại nhà
Tiện lợi và thoải mái: Được chăm sóc tại chính ngôi nhà của mình giúp mẹ cảm thấy an toàn, thoải mái hơn. Không cần di chuyển, không lo lắng về môi trường lạ. Các vật dụng, đồ dùng cần thiết đều sẵn có.
Chăm sóc chuyên nghiệp: Đội ngũ điều dưỡng, hộ sinh được đào tạo bài bản, có kinh nghiệm thực tế. Họ không chỉ chăm sóc mẹ và bé mà còn hướng dẫn gia đình những kỹ năng cần thiết.
Theo dõi sức khỏe thường xuyên: Việc có người chuyên nghiệp theo dõi 24/7 giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường, can thiệp kịp thời, tránh những biến chứng nghiêm trọng.
Chăm sóc mẹ và bé sau sinh là một hành trình đặc biệt cần sự chuẩn bị, kiến thức và tình yêu thương. Khi được chăm sóc đúng cách, mẹ sẽ phục hồi nhanh chóng, tinh thần ổn định; bé được nuôi dưỡng trong môi trường an toàn, sạch sẽ và khoa học.
Tham khảo dịch vụ chăm sóc mẹ và bé sau sinh tại nhà của Bluecare
Hy vọng rằng cẩm nang chăm sóc sau sinh tại nhà sẽ là người bạn đồng hành hữu ích, giúp mẹ yên tâm hơn trong giai đoạn quan trọng này.
Nếu bạn cần hỗ trợ chuyên sâu hoặc không có đủ thời gian để tự chăm sóc, liên hệ với Bluecare ngay hôm nay để đặt lịch chăm sóc mẹ và bé tại nhà. Với đội ngũ chuyên gia tận tâm, giàu kinh nghiệm, Bluecare cam kết đồng hành cùng bạn từ những ngày đầu tiên, giúp bạn tự tin hơn trong hành trình làm mẹ.
FAQs – Câu hỏi thường gặp
Mẹ sau sinh bao lâu có thể tắm gội trở lại?
Mẹ có thể tắm bằng nước ấm sau 2-3 ngày sinh (với điều kiện sức khỏe ổn định), trong phòng kín gió và thời gian tắm ngắn để tránh nhiễm lạnh hoặc mệt mỏi.
Dấu hiệu nào cho thấy mẹ bị nhiễm trùng sau sinh?
Các dấu hiệu cảnh báo bao gồm: sốt trên 38°C, sản dịch có mùi hôi, vết mổ/tầng sinh môn sưng tấy hoặc chảy dịch bất thường, đau bụng dữ dội.
Bé sơ sinh ngủ bao nhiêu lâu là bình thường?
Trẻ sơ sinh thường ngủ từ 16-18 tiếng mỗi ngày, chia làm nhiều giấc ngắn. Nếu bé ngủ li bì, bỏ bú hoặc khó đánh thức, mẹ cần đưa đi khám ngay.
Khi nào cần thông tắc tia sữa và nên xử lý như thế nào?
Mẹ cảm thấy ngực căng cứng, đau, sốt nhẹ, bé bú kém thì đó có thể là dấu hiệu của tắc tia sữa. Nếu gặp tình trạng này, mẹ nên massage nhẹ, chườm ấm hoặc nhờ chuyên viên hỗ trợ tại nhà.
Dịch vụ chăm sóc mẹ và bé tại nhà của Bluecare bao gồm những gì?
Bluecare cung cấp các dịch vụ chuyên sâu như: chăm sóc mẹ sau sinh, vệ sinh vết mổ/tầng sinh môn, kích sữa, thông tắc tia sữa, tắm bé, bảo mẫu – vú em, hướng dẫn chỉnh khớp ngậm, vỗ long rung đờm và chiếu đèn vàng da cho bé tại nhà.
