Bé sơ sinh đi ngoài màu vàng, xanh, sủi bọt khiến nhiều mẹ lo lắng vì phân trẻ sơ sinh là tấm gương phản chiếu trung thực về hệ tiêu hóa và sức khỏe toàn diện của con. Bài viết này sẽ cung cấp cho mẹ những thông tin cơ bản về phân của trẻ, cũng như cách nhận biết và xử lý những tình huống bất thường.
Đọc thêm: Cẩm nang chăm sóc mẹ và bé sau sinh từ A-Z
Tần suất đi ngoài và tại sao cần phải quan sát phân trẻ sơ sinh
Tần suất đi ngoài phụ thuộc vào tháng tuổi và loại sữa mà bé bú
Với trẻ bú mẹ hoàn toàn:
- Trong 6 tuần đầu: trẻ đi ít nhất 3 lần/ngày, nhưng cũng có thể lên đến 4-12 lần/ngày. Nguyên nhân là do sữa mẹ dễ tiêu hóa và kích thích nhu động ruột của bé.
- Sau đó: trẻ đi ngoài ít hơn, thậm chí 7-10 ngày mới đi ngoài một lần. Đây là hiện tượng bình thường nếu bé đi phân mềm, không có dấu hiệu chướng bụng, khó chịu hay quấy khóc.
- Một số bé có thể đi ngoài sau mỗi lần bú, phản ánh hệ thống tiêu hóa nhanh và khỏe mạnh.
Với trẻ bú sữa công thức:
- Đi ngoài thường xuyên hơn trẻ bú mẹ: 1-4 lần/ngày
- Ít khi có những khoảng thời gian dài không đi ngoài như trẻ bú mẹ
Tại sao ba mẹ cần thường xuyên quan sát phân của trẻ
Màu sắc, mùi và cấu trúc phân cho biết khả năng tiêu hóa, hấp thu thức ăn và sự cân bằng của hệ vi sinh vật đường ruột của bé.
Từ đó cho phép ba mẹ đánh giá và điều chỉnh chế độ ăn, phát hiện sớm các vấn đề tiêu hóa để can thiệp y tế kịp thời như:
- Phân có máu, nhầy hoặc thay đổi đột ngột có thể là dấu hiệu dị ứng đạm sữa bò, thường gặp ở trẻ dưới 1 tuổi.
- Phân lỏng, có mùi hôi nặng, kèm sốt có thể là dấu hiệu nhiễm khuẩn đường ruột.
Đọc thêm: Xử Lý Các Vấn Đề Tiêu Hóa Thường Gặp Ở Trẻ Sơ Sinh
Phân trẻ sơ sinh thế nào là bình thường theo từng giai đoạn
Phân trẻ bú sữa mẹ
3-5 ngày đầu:
- Phân su có màu đen xanh, sánh như nhựa đường. Đây là hỗn hợp dịch ối, tế bào biểu mô ruột, mật, nước ối,… mà bé nuốt vào khi ở trong bụng mẹ.
- Không mùi hoặc mùi nhẹ
- Dần chuyển sang màu nâu, rồi vàng
Sau tuần đầu:
- Phân sữa có màu vàng sáng, đôi khi có màu cam nhạt
- Cấu trúc mềm, lỏng như sữa đặc
- Có thể có hạt nhỏ màu trắng là do chất béo hoặc protein chưa tiêu hóa hoàn toàn
- Mùi chua nhẹ, không gây khó chịu vì hệ vi sinh ruột của bé còn chưa hoàn chỉnh
- Có thể có bọt khí nhỏ, đây là dấu hiệu bình thường nếu không kèm đau bụng, đầy hơi
Phân trẻ bú sữa công thức
- Màu vàng đậm đến nâu nhạt, do trong sữa công thức có chứa sắt, protein khác với sữa mẹ
- Cấu trúc đặc hơn, có hình dạng
- Mùi nặng hơn so với phân của trẻ bú mẹ
- Ít hạt trắng hơn
- Đi ngoài với tần suất đều đặn hơn
Giai đoạn ăn dặm (6 tháng)
- Có thể thay đổi màu theo thức ăn (cam nếu ăn cà rốt, xanh nếu ăn rau bina…)
- Cấu trúc cứng hơn, có thể nhìn thấy thức ăn chưa tiêu hóa hoàn toàn
- Mùi mạnh hơn, giống người lớn vì thức ăn đặc sinh ra khí và phân có thành phần xơ, protein mới
Phân trẻ sơ sinh thế nào là bất thường
Phân trắng/xám
Phân không có màu vàng đặc trưng mà có màu trắng như đất sét hoặc xám nhạt. Cấu trúc phân có thể bình thường hoặc cứng. Dấu hiệu này cho thấy bé có thể bị tắc mật bẩm sinh hoặc các bệnh lý gan mật.
Đây là tình trạng mật không được bài tiết xuống ruột, làm mất màu vàng đặc trưng của phân. Trẻ có thể kèm vàng da, vàng mắt và cần được khám, chẩn đoán và điều trị sớm
Phân có máu
Ba mẹ quan sát phân của bé thấy:
- Máu đỏ tươi trộn lẫn trong phân
- Vệt máu bên ngoài phân
- Phân có màu hồng nhạt
Có thể bé bị:
- Dị ứng đạm sữa bò gây viêm ruột
- Nứt hậu môn do táo bón
- Nhiễm khuẩn đường ruột
Việc ba mẹ cần làm bây giờ là ghi chú thời gian, lượng máu và liên hệ bác sĩ.
Phân lỏng và nặng mùi
Nếu bé có những biểu hiện sau:
- Phân lỏng như nước, không có cấu trúc
- Mùi hôi nặng, khác thường
- Tần suất đi ngoài tăng đột ngột
- Có thể kèm theo sốt, quấy khóc
Đó có thể là cảnh báo bé bị nhiễm khuẩn, nhiễm virus hoặc thay đổi đột ngột trong ăn uống khiến bé không kịp thích nghi.
Phân cứng vón
Bé bị thiếu nước, bắt đầu thay đổi sữa hoặc chuyển sang ăn dặm thường sẽ gặp phải tình huống như:
- Khó đi ngoài, phải rặn mạnh
- Phân cứng như viên bi
- Phân có thể có máu do nứt hậu môn
- Có thể kèm theo quấy khóc khi đi ngoài
Phân xanh lá/sủi bọt
Nếu phân bé:
- Màu xanh lá cây hoặc xanh lục
- Xuất hiện nhiều bọt khí
- Có mùi chua mạnh
Nguyên nhân có thể là do:
- Trẻ bú quá nhanh, dẫn đến việc nuốt nhiều khí
- Mẹ có quá nhiều sữa đầu, nhưng lại ít sữa cuối
- Mẹ thay đổi chế độ ăn
Phân đỏ/đen
Sau giai đoạn phân su mà phân của bé:
- Màu đen như hắc ín, đỏ sẫm hoặc nâu đỏ (khác với màu đỏ tươi)
- Có thể dính, khó rửa sạch
Ba mẹ cần đưa bé đi khám ngay vì có thể đây là dấu hiện của xuất huyết đường tiêu hóa (dạ dày – ruột non).
Nguyên nhân gây bất thường ở phân trẻ sơ sinh
Dị ứng đạm sữa (bò hoặc đậu nành)
Đây là nguyên nhân phổ biến gây các hiện tượng:
- Phân có máu, nhầy
- Tiêu chảy kéo dài
- Phân có mùi chua mạnh
- Trẻ quấy khóc sau khi bú
Nếu bé gặp phải tình trạng này, mẹ cần:
- Kiêng các sản phẩm từ sữa nếu trẻ bú mẹ
- Chuyển sang sữa thủy phân hoàn toàn (extensively hydrolyzed formula) hoặc amino acid-based formula nếu trẻ bú bình
Rối loạn hấp thu hoặc nhiễm khuẩn đường ruột
Hệ tiêu hóa non yếu của trẻ sơ sinh rất nhạy cảm với sự thay đổi trong chế độ ăn của mẹ. Mẹ ăn thức ăn lạ, cay nóng, chứa nhiều dầu mỡ, bé chuyển từ sữa mẹ sang sữa công thức hoặc thay đổi loại sữa đều có thể bị:
- Đi ngoài phân lỏng kéo dài
- Mùi hôi bất thường
- Sốt, mệt mỏi
- Giảm cân hoặc không tăng cân
Nhiễm khuẩn do vi khuẩn (như E. coli, Salmonella), virus (như rota virus) cũng là nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy, phân có mùi chua, có nhầy hoặc máu.
Tác động từ kháng sinh, thuốc mẹ sử dụng
Một số thuốc mẹ dùng (như kháng sinh, thuốc nhuận tràng, thuốc điều trị nấm) có thể:
- Ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột của bé thông qua sữa mẹ
- Gây rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, phân bất thường
- Tạo điều kiện cho nấm Candida phát triển, đặc biệt nếu kháng sinh làm mất cân bằng vi khuẩn có lợi
Dùng sữa công thức không phù hợp
Nếu bé có những dấu hiệu như:
- Phân có máu hoặc nhầy
- Tiêu chảy hoặc táo bón
- Trẻ khóc nhiều sau khi bú
- Thường xuyên nôn trớ
Nguyên nhân có thể là do đạm sữa bị biến tính hoặc dị ứng với thành phần sữa công thức. Mẹ đổi sang loại sữa phù hợp hơn, dưới hướng dẫn của bác sĩ.
Hướng dẫn chăm sóc khi phân trẻ có dấu hiệu bất thường
Điều chỉnh dinh dưỡng, thay đổi loại sữa
Đối với trẻ bú mẹ, mẹ cần:
- Kiêng sữa và các sản phẩm từ sữa trong 2-3 tuần nếu nghi ngờ dị ứng
- Tránh thức ăn cay, nhiều dầu mỡ
- Ghi nhật ký ăn uống để theo dõi nguyên nhân
Đối với trẻ bú sữa công thức:
- Thay sang sữa thủy phân hoặc các loại sữa đặc biệt theo chỉ định bác sĩ
- Thay đổi từ từ, không đột ngột
- Quan sát trong 1-2 tuần để đánh giá hiệu quả
Vệ sinh dụng cụ bú thường xuyên
- Rửa sạch và tiệt trùng bình sữa, núm vú giả
- Vệ sinh tay trước khi cho bé bú
- Bảo quản sữa đúng cách, không để quá lâu
Dấu hiệu cần khám bác sĩ sớm
Khẩn cấp (trong vòng 24 giờ):
- Phân trắng hoặc xám
- Phân đen (sau giai đoạn phân su)
- Máu nhiều trong phân
- Tiêu chảy kèm sốt cao, mất nước
Cần khám trong vài ngày:
- Phân có máu ít
- Táo bón kéo dài trên 3 ngày
- Bất thường kéo dài trên 1 tuần
Mẹo xử lý tiêu chảy nhẹ, táo bón
Tiêu chảy nhẹ:
- Tiếp tục cho bú mẹ thường xuyên
- Bổ sung nước điện giải nếu cần
- Thay tã thường xuyên để tránh hăm
- Theo dõi dấu hiệu mất nước
Táo bón:
- Massage bụng bé nhẹ nhàng
- Tập thể dục chân (như đạp xe) cho bé
- Đối với trẻ dưới 6 tháng, bú mẹ: mẹ nên uống nhiều nước và ăn nhiều chất xơ
- Đối với trẻ trên 6 tháng: cho uống thêm nước
Phân của trẻ sơ sinh là chỉ số quan trọng phản ánh sức khỏe hệ tiêu hóa. Theo dõi màu sắc, hình dạng, tần suất phân không chỉ giúp cha mẹ an tâm, mà còn phát hiện sớm những dấu hiệu cần can thiệp.
Nếu bạn cần tư vấn chuyên sâu hoặc đăng ký dịch vụ chăm sóc trẻ tại nhà, liên hệ với Bluecare ngay hôm nay.
